Bir önceki sayımızda, Fikir ve Sanat Eseleri Kanunu hakkında ana hatlarıyla özet bilgi vermeye çalıştık. Bu ayki sayımızda, Fikir ve Sanat Eseleri Kanunu hakkındaki seri yazımıza devam ederek, fikir ve eser sahiplerinin mali ve manevi haklarını sizlerle paylaşacağız.

5846 sayılı Fikri ve Sanat Eserleri Kanununda eser sahibinin eseri üzerinde mali ve manevi hakları sıralanmıştır.

Manevi haklar kişiye sıkı sıkıya bağlı hak kapsamında olduğundan mirasla ya da sözleşme ile devrolunması mümkün değildir. Kanunda sınırlı sayıda olmak suretiyle sayılan eser sahibinin manevi hakları şunlardır: 

1- Umuma arz hakkı
2- Adın belirtilmesi hakkı
3- Eserde değişiklik yapılmasını menetmek hakkı
4- Eser sahibinin malik ve zilyede karşı hakları (eserin asıllarından geçici süre yararlanma) hakkı,

5-Aslın malikinin eseri bozmama ve eser sahibinin haklarına zarar vermeme yükümlülüğü haklarıdır.

Eserin umuma arzı hakkı sadece eseri meydana getiren eser sahibine ait bir haktır. Eser sahibi umuma arz olunan eserinde, adının yer alması yasal bir hak olmakla birlikte, eser sahibi adının yer almasını istememe hakkına da sahiptir. Eser sahibinin izni olmaksızın eserde değişiklik yapılamaz. Eser sahibi değişiklik yapılmasını engelleme hakkına da sahiptir. Eseri, bir başkasına satan eser sahibi geçici olarak eserin aslından yararlanma hakkına sahiptir. Örneğin; bir tablosunu satan ressam, hakkında yapılan bir tv programı veya belgesel niteliğinde bir yapım sırasında tablonun aslını görüntüleme talebinde bulunabilir. Bu da yasada tanımlanan eser sahibinin manevi hakları kapsamındadır.

Mali haklar

Bir eserden her şekilde faydalanma, eserden ekonomik yarar sağlama hakkı münhasıran eser sahibine aittir.  Eserden faydalanma hakları mali haklar kapsamındadır. Örneğin eserin satışı, çoğaltılması gibi. Mali haklar kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar kapsamında olmadığından miraçları devri ve yasaya uygun sözleşmelerle başkalarına devri mümkündür. Eser sahibinin mali hakları şunlardır: 

1- İşleme hakkı
2- Çoğaltma hakkı
3- Yayma hakkı
4- Temsil hakkı
5- İşaret, ses ve görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletim hakkı
6- Pay ve Takip hakkı

Bağlantılı Haklar

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu'nun 1/B maddesinde, eser sahibinin haklarına zarar vermemek kaydıyla ve eser sahibinin izniyle bir eseri özgün bir biçimde yorumlayan, tanıtan, anlatan, söyleyen, çalan ve çeşitli biçimlerde icra eden sanatçıların, bir icrayı veya sair sesleri ilk defa tespit eden fonogram yapımcılarının ve radyo-televizyon kuruluşlarının komşu haklara sahip olduğu, bu komşu hak sahipleri ile filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcılarının sahip olduğu haklara da "bağlantılı haklar" denildiği ifade olunmuştur.

Eser sahibinin bu mali ve manevi haklarının başkaları tarafından ihlali halinde, eser sahibi tarafından haklarını ihlal edenlere karşı faydalanabileceği yasal himaye aynı kanunun

68,69  ve 70. Maddelerinde düzenlenmiştir. Örneğin; bir müzik eserinin, bir kitabın veya mimari bir projenin eser sahibinin izni olmadan bir başkası tarafından haksız biçimde kullanılması halinde, eser sahibi bu haksız kullanımın durdurulmasını, haksız kullanımdan kaynaklı zarara uğrayan mali haklarının giderilmesini ve dahi manevi tazminat talebinde bulunabilir. Yasada esasen korunan hak Halk arasında “Telif Hakkı” olarak da bilinen hakkın bizatihi kendisidir. Eser sahibine telif hakları ödenmeksizin ve kendisinden izin almaksızın eserinin kullanılması, işlenmesi, çoğaltılması ve yayılması halinde eser sahibi aşağıda yer verdiğimiz kanun hükümleri çerçevesinde mali ve manevi haklarını kullanabilir.

Fikri ve Sanat Eserleri Kanunu ilgili maddelerine gelince,

68. madde Eseri, icrayı, fonogramı veya yapımları hak sahiplerinden bu Kanuna uygun yazılı izni almadan, işleyen, çoğaltan, çoğaltılmış nüshaları yayan, temsil eden veya her türlü işaret, ses veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletenlerden, izni alınmamış hak sahipleri sözleşme yapılmış olması halinde isteyebileceği bedelin veya bu Kanun hükümleri uyarınca tespit edilecek rayiç bedelin en çok üç kat fazlasını isteyebilir.

İzinsiz çoğaltılan kopyalar satışa çıkarılmamışsa hak sahibi çoğaltılmış kopyaların, çoğaltmaya yarayan film, kalıp ve benzeri araçların imhasını veya üretim maliyet fiyatını geçmeyecek uygun bir bedel karşılığında kendisine verilmesini ya da sözleşme olması durumunda isteyebileceği miktarın üç kat fazlasını talep edebilir. Bu husus, izinsiz çoğaltanın hukuki sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

İzinsiz çoğaltılan kopyalar satışa çıkarılmışsa hak sahibi, tecavüz edenin elinde bulunan nüshalar hakkında ikinci fıkradaki şıklardan birini kullanabilir.

İkinci ve üçüncü fıkraların eser sahibinden başka hak sahiplerince uygulanabilmesi için eser sahibinin bu Kanunun 52 nci maddesine uygun yazılı çoğaltma izni aranır.

Hak sahiplerinden biri, ikinci ve üçüncü fıkralar uyarınca talepte bulunduklarında Ceza Muhakemesi Kanununun el koymaya ilişkin hükümleri delil elde etmek amacı dışında uygulanmaz.

Bedel talebinde bulunan kişi, tecavüz edene karşı onunla bir sözleşme yapmış olması halinde haiz olabileceği bütün hak ve yetkileri ileri sürebilir.

69. madde Mali veya manevi haklarında tecavüz tehlikesine maruz kalan eser sahibi muhtemel tecavüzün önlenmesini dava edebilir. Vaki olan tecavüzün devam veya tekrarı muhtemel görülen hallerde de aynı hüküm caridir.

66 ncı maddenin ikinci, üçüncü ve dördüncü fıkralarının hükümleri burada da uygulanır.

70. madde Manevi hakları haleldar edilen kişi, uğradığı manevi zarara karşılık manevi tazminat ödenmesi için dava açabilir. Mahkeme, bu para yerine veya bunlara ek olarak başka bir manevi tazminat şekline de hükmedebilir.

Mali hakları haleldar edilen kimse, tecavüz edenin kusuru varsa haksız fiillere mütaallik hükümler dairesinde tazminat talep edebilir.

Birinci ve ikinci fıkralardaki hallerde, tecavüze uğrayan kimse tazminattan başka temin edilen karın kendisine verilmesini de isteyebilir. Bu halde 68 inci madde uyarınca talep edilen bedel indirilir.

Devam eden Sayılarımızda Eser Sahibinin haklarını kullanmak için, izlenecek yasal prosedürü  sizlerle paylaşmaya devam edeceğiz. 27.03.2015

Sevgiyle kalın…

              Avukat

       Hatice YILDIZ

Marka & Patent Vekili